Thời xưa hay ở thôn quê trong giới ít học, không phải người ta không biết yêu đâu. Tất cả những thứ nầy là lỗ mọi khai thông tâm hồn bị náo động vì các luồng giao cảm phức tạp của họ. Gương mặt trái xoan, nét mày cong dịu, cặp mắt gợi tình, làn da mời hôn, đôi môi tình tứ, cái càm duyên, tay chân mỹ miều biểu lộ sự mềm mại, sự an ủi là những điều họ thèm như người bịnh thèm sống.
Jean Le Presbytre gọi sự mê sách của các bạn trai mà tôi nói rõ tiểu thuyết ở đây là cơn khủng hoảng. Coi chừng cách ăm mặc, sự dòm ngó của tha nhân, buổi mới ngày đầu tất cả tạo cho họ một mặt ngoài gắng gượng khả ái. Sống chung hay lãnh đạo nam thanh phải biết lỗ trống của tâm hồn họ.
Ơû đây tôi bất đồng ý kiến hẳn với một số nhà giáo dục duy vật chủ trương lương tâm là một mớ công thức lễ giáo mà xã hội nhồi nhét vào đầu óc con người, trong đó có bạn trai. Tôi gặp nhiều bạn hay quạu quọ, ít giao thiệp với bạn trai khác, ngay lúc họ mới ngủ trưa dậy mà có bạn gái đến thăm họ, họ cũng niềm nở cười, coi ngỡ ngàng, khô khan mà vẫn cười. Thánh Phao lồ đầu gần hai thứ tóc mà còn làm hung thần bách hại công giáo.
Trong lãnh vực giáo dục, người có trách nhiệm nên biết tâm lý ất để nắm nam thanh. Bạn có tin trước bạn và tôi có hằng trăm nghìn tâm hồn nhận xét hơn ta. Nhiều cậu trai ăn, uống, chơi giỡn với bạn bè khi thấy bạn gái bất kể.
Tôi thấy một sai lầm của nền giáo dục hiện đại là quá thiên về trí hiểu, không chịu bắt trẻ con học thuộc lòng. Sức mạnh chi phối lối giao tiếp của họ vừa là tình yêu vừa là lý trí. Có thể hiện tượng xuất tinh xảy ra sớm hơn 14, 15 tuổi tùy dân tộc, miền xứ nóng hay lạnh, hoàn cảnh xã hội thôn quê hay thị thành.
Nhiều bạn trai học hành không được. Đời họ tôi thấy rất lên hương! Mà phải có tâm hồn cao cả anh dũng lắm mới làm được. Vì thứ thú vị đó mà nhiều bạn trai để hồn lỡ bước trong những giấc mơ đầy bóng gã, chiêm bao lẫn bóng nàng rất tai hại mà tôi sẽ bàn rộng ở một mục sau.
Những cuộc bàn tâm sự cách thành thực trong tinh thần tín cẩn, những cuộc chơi giải trí, những giờ đọc sách lành mạnh là tiên đan để trị bịnh cô độc của bạn trai dậy thì. Edward nói đ àn bà phản bội không xin lỗi. Thế mà khi viết những cánh thư tỏ niềm ái ân thì chẳng những lẹ như Kiều (vạch da cây vịnh bốn câu ba vần) mà còn đầy hình ảnh, màu sắc, văn chất, văn khí, đủ điều.
Hai lực lượng nầy ảnh hưởng trèo chéo chằn chịt trong bao nhiêu kiểu cách hướng xã của họ. Theo linh mục nó chính là vấn đề giáo dục đức khiết bạch. Mà muốn bạn để ý ái tình ấy theo đà sinh lý phát triển trong cơ thể bạn trai ngày một tăng cường độ.
Họ cũng bất mãn cái gì đang có vì chán nhàm. Tình mẫu tử phải không? Được! Nhưng tôi là kết quả của sự bà tìm nhục lạc nên khi tôi thấy cần lắc cổ bà thì tôi chỉ làm một việc thiện cho công ích. Nhiều tâm hồn bi quan về cuộc đời bởi cảm thấy mình thân chẳng nên thân thời lỡ thời.
Thưa bạn! tôi không biết bạn sống trong gia tộc nào, tên gì, từ đâu đến, học trường nào. Những điều tôi vừa nói ở mục trên làm sáng tỏ thái độ bạn trai. Trí năng lúc nầy cũng theo đà phát triển của khối óc mà phát triển theo.